Вход / Регистрация

В корзине 0 шт.

 

 

ДНҚ (ДезоксирибоНуклеин Қышқылы) - бұл біздің генетикалық мәліметтеріміздің жолсерігі және барлық ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырады. Ағзамыздың қан жасушасынан өзге барлық жасушасы біздің ДНҚ- көшірмесіне ие. Адам баласы ұрықтану кезінде әкесі мен анасынан ДНҚ алады. Біздің әрқайсымызда 23 хромосома бар. Оның әрбір жұбының бірі әкесінен екіншісі анасынан алынған. Бұл 23 хромосома ядролық ДНҚ ретінде де белгілі, себебі ол әрбір жасушаның ядросында (қанның қызыл жасушасынан өзге) жатады. 23-ші хромосома – бұл жыныстық хромосома. Анадан - әрқашанда Х-хромосома алынады. Ал, Әкеден бала Х-хромосомасын немесе Y-хромосомасын еншілеуі мүмкін. Әкеден алынған X-хромосома ол қиылыса отырып XX айналады да, әйел жынысына тән болады. Y-хромосома ол қиылыса отырып XҮ айналады да, сәбиге ер жынысын беретін болады. Біз сонымен қатар, еркектен берілмей тек анадан ғана берілетін митохондриальды ДНҚ (мтДНҚ) мирас тұтамыз. Митохондриальды ДНҚ жасуша ядросының сыртында орналасқан.

Үлкейту үшін, үстін басыңыз.

ДНҚ төрт негіздемеден тұрады: аденин (А), цитозин (C), тимин (T) және гуанин (G). Бұл негіздемелердің реті ДНҚ ізбасары деп аталады. Әркезде оның салалық негізі шиыршықтың бір жағында болғанда, оның қосымша негізі екінші жағында орналасады. Негіздің әрқашанда қосымша жұбы қалай болатындығы мысалда көрсетілген (суретті қараңыз). Гуанин (жасыл) әрқашан цитозинмен (қызыл), ал, тимин (сары) аденинмен (көк) жұп құрайды. Сондықтанда кез келген осы шиыршықпен ДНҚ ізбасарын жаза аламыз. Келтірілген мысалда бір жағы былай: A G T T C C A G, ал, келесі жағы автоматты түрде - T C A A G G T C деп оқылады.

Үлкейту үшін, үстін басыңыз.

Ген деген не? Барлық жерде Ген туралы айтылады. Гендер – бұл, ақуызды (РНҚ) кодтау туралы мәліметтер жинақталған ДНҚ-ның белгілі бір бөлшектері. Гендер ағзада және сыртқы белгілерде болып жатқан барлық үдерістерге жауапты, көздің түсіне, мұрынның пішініне және т.б. Тіпті мінез-құлықта тұқым қуалай отырып – генмен анықталады. Бірақта, ДНҚ-ның көп бөлігінде ген жоқ болғандықтан, оны «қоқыс бөлігі» деп атайды.
Барлық хромосомалар араласуға (әрекеттенуге) ұшырайды – сондықтан бұл күрделі үдеріс, әрбір жұп хромосомалар бір-бірінің түрлі үзінділерімен айырбасталып отырғанда, мыңжылдықтардан мыңжылдықтарға еш өзгерместен ұрпақтан ұрпаққа берілетін бір ғана хромосома бар, ол, «жыныстық» – Y-хромосомасы. Бұл қандай хромосома және неге ол бұлай аталады, мұны Сіздер кейінірек білесіздер.

 

 

1, 2, 3, 4, 5 … 21 және 22 деп, ретімен аталған аутосомалық хромосомалардан өзге екі «жыныстық» хромосома әріптік атауға ие. Көп уақыт бұрын, ғалымдар ер мен әйел жынысты хромосомалардың арасындағы байланысты іздегенде, өздері жұмыс жасаған және оны ұрықтың ұл не қыз болып дамуына жауапты санаған бір белгісіз хромосомаға «Х» деп, әдеттегідей математикада, белгісіз нысанды немесе белгіні атайтыны сияқты уақытша атау береді. Содан көп уақыт өтпей, әлгі хромосомаға олар басқа хромосомалармен салыстырғанда кішкентай әрі әлсіз «әріптес» табады да, оның атауына да бастарын көп қатырмай «Х» жұбының «Ү» хромосомасы деп атай салады.

Үлкейту үшін, үстін басыңыз.

Жалпылама алағанда Y-хромосомасы, адамның өзге хромосомалары сияқты иіннен және оларды қосақтайтын құрылым центромера деп аталатын екі бөліктен тұрады. Центромераның қажеттілігі, бөлінуі сәтінде хромосомалардың ыдырамай әрі жан-жаққа шашырамауы үшін және ол дәл ортасында болмайды, себебі хромосомалардың бір иіні басқалардан өзгеше, екіншісінен қысқа болып келеді. Ү-хромосомасының қарама-қарсы аяқ жағында, Х-хромосомасымен гендер айырбастауға қатысатын кішірек бөліктер бар (псевдоаутосомалар ауданы - PAR), бірақ қалған бөлігі ұрпақтан ұрпаққа өзгермеген күйі беріледі.

перейти

Имя *
E-mail
Комментарий *